Kraj priče o HE Buk Bijela - Ministarstvo energetike i rudarstva odbilo poziv Dodika

Za Ministarstvo energetike i rudarstva pitanje izgradnje hidroelektrane Buk Bijela je završeno još 2004. godine skupštinskom Deklaracijom o zaštiti rijeke Tare, ali i Uneskovim izvještajem iz 2005. godine čime je stavljena tačka na ideje o gradnji hidroelektrana na ovom području koje bi mogle uticati na "suzu Evrope", navedeno je iz ovog resora Vijestima na pitanje o mogućem učešću Crne Gore u izgradnji ove hidroelektrano za šta je poziv prošle sedmice uputio predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik.

Vijesti su ministarstvo na čijem je čelu Saša Mujović pitale da li bi Crna Gora - EPCG mogla učestvovati u ovom projektu, ako bi prema najvama visina brane bila niža čime akumulacija ne bi ulazila na teritoriju Crne Gore i ne bi imala uticaj na zaštićeno područje rijeke Tare.

- U strateškim dokumentima Crne Gore taj dio se ne tretira u energetskom smislu, kao ni u biznis planovima EPCG. Ministarstvo energetike i rudarstva se neće baviti hipotetičkim situacijama, već relevantnim pokazateljima i dokumentima i važećom legislativom Crne Gore koja zabranjuje gradnju na tom prostoru. Što se tiče procjena uticaja na životnu sredinu, tu je nadležno ministarstvo u čijem resoru je ekologija - navedeno je u odgovoru ovog Ministarstva.

Dodik je prošle sedmice, na sastanku sa predsjednikom Skupštine Andrijom Mandićem, uputio poziv Crnoj Gori da se uključi u projekat izgradnje hidroelektrane Buk Bijela na Drini kod Foče i da ga više ne blokira.

U saopštenju iz Dodikovog kabineta je tada navedeno da "ukoliko ima nastojanja da se Crna Gora vrati u taj projekat, predsjednik Milorad Dodik izrazio je spremnost da to prihvati".

- Mi nudimo Crnoj Gori da se uključi u ovaj megaprojekat. Ako neće, onda da nas ne blokiraju - navedene su Dodikove riječi u saopštenju.

On je rekao da projekat sada ne zadire i ne potapa vode u Crnoj Gori. Naveo je i da Crna Gora već duže vrijeme postavlja problem za Bilećko jezero, kao i da su tražili "da se održi sastanak u Trebinju na kome će učestvovati ministri energetike i direktori Elektropriveda, kao i drugi važni ljudi i da se kroz dogovor to rješava".

Vlada Crne Gore, čiji je predsjednik bio Milo Đukanović je u aprilu 2004. godine dala načelnu saglasnost da sa Republikom Srpskom gradi HE Buk Bijela. Tada je predviđana visoka brana, a njena akumulacija dolazila bi do ušća Tare i Pive na crnogorskoj teritoriji.

Nakon toga došlo je do protesta ekoloških organizacija i građana, koji su protiv izgradnje skupili preko 11 hiljada potpisa i predali peticiju Skupštini. Parlament je u decembru iste godine glasovima opozicije, dijela manjinskih stranaka i SDP-a usvojio Deklaraciju o zaštiti rijeke Tare.

Nakon toga u RS je rađen novi projekat kojim je predviđena niža visina brane, a dodata je još jedna hidroelektrana na Drini, nizvodno blizu Foče. Zatim su projekat njihove izgradnje započele RS i Srbija, koji su o tome potpisali sporazum 2020. godine. Finansijeri bi bili Elektroprivreda Srbije i Elektroprivreda Republike Srpske kroz zajedničko preduzeće Hidroelektroenergetski sistem Gornja Drina.

Raspisan je i tender za izvođače, a proteklog ljeta dostavljene su tri kineske ponude. Međutim, sve je prolongirano jer su, u međuvremenu pokrenuta dva spora - prvi pred Ustavnim sudom BiH oko koncesija, jer državne vlasti BIH smatraju da imovina u graničnom pojasu ne pripada entitetima već državi BiH, a drugi pred Uneskom, kojeg je inicirala Crna Gora zbog mogućeg negativnog uticaja na Taru, odnosno prostor Nacionalnog parka Durmitor.

Iz EPCG navode da prate dešavanja u vezi sa ovim sporovima, kao i da znaju da je prvi spor okončan nedavno, jer su dvije elektroprivrede, ERS i EBiH postigle dogovor da dobiju po 25% u ovom objektu, a da Republika Srbija dobije preostalih 50%.

- Što se tiče drugog spora, jula 2021. godine, ministarstva ekologije Crne Gore i Republike Srpske dogovorila su se o formiranju ekspertskog tima koji će ispitati mogući uticaj HE Buk Bijela na rijeku Taru u Crnoj Gori. Jula 2023. BiH i Crna Gora osnovale su zajedničku radnu grupu za rješavanje problema u vezai sa projektom HE Buk Bijela. Tada je u dogovoru posredovao sekretarijat energetske zajednice. Iz Vlade Republike Srpske je saopšteno da će uraditi dodatnu ekološku studiju kako bi se analizirali efekti gradnje hidroelektrane na Nacionalni park Durmitor u Crnoj Gori koji je pod zaštitom organizacije Unesko. U odluci Odbora za svjetsku baštinu je istaknuto da BiH mora procijeniti potencijalni utjecaj na životnu sredinu projekta HE Buk Bijela, koja je planirana na rijeci Drini u BiH, na visoke prirodne vrijednosti Durmitora i na rijeku Taru. Zatraženo je od država BiH, Crne Gore i Srbije da održe kontinuitet rječnog eko-sistema i neometan tok rijeke, kao i da BiH i Srbija moraju osigurati i procjenu potencijalnih uticaja kroz stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu, i to u saradnji sa Crnom Gorom - saopštili su iz EPCG.

Crnogorski hidrolog Slavko Hrvačević za Vijesti kaže da je učešća Crne Gore u izgradnji buduće HE Buk Bijela, "stvar dogovora država poštujući sve aspekte shodno odgovarajućem kako vodnom zakonodavstvu tako i svim ostalim međunarodnim pravilima i normama".

- Gornji sliv rijeke Drine raspolaže velikim hidropotencijalom. Kao najatraktivnije rješenje korišćenja tog potencijala nametnula se HE Buk Bijela koja će kao čeona elektrana sa stanovišta veličine akumulacije, instalisane snage i prosječne proizvodnje, biti najveća elektrana na rijeci Drini. Lokacija za izgradnju brane i hidroelektrane nalazi se devet kilometara uzvodno od grada Foče sa kotom uspora od 500 metara nadmorske visine - kazao je Hrvačević.

On navodi da je prema starom planu iz SFRJ bilo predviđeno da se njena akumulacija nalazi na teritoriji BiH i Crne Gore.

- Međusobnim dogovorom izvršena je tada podjela hidropotencijala, tako da Crnoj Gori pripada jedna trećina, a BiH dvije trećine potencijala. Trećina akumulacije bi se nalazila na teritoriji Crne Gore. Prema tadašnjem dogovoru nije bilo planirano učešće Crne Gore u finansiranju. U tom vremenu sve analize su ukazivali da Crnoj Gori treba da pripadne 37% proizvodnje. Iz ovoga se da zaključiti da bez obzira što nije bilo planirano učešće Crne Gore u finansiranju, te samim tim što Crna Gora "unosi" dio svoje teritorije, ona ostvaruje pravo po osnovu hidropotencijala. Ratna dešavanja devedesetih, prekidaju sve aktivnosti na realizaciji planirane HE Buk Bijela - kazao je Hrvačević.

On navodi da je početkom 2000-ih ponovo aktuelizovan ovaj projekat, ali da je prekinut 2004. godine poslije burne reakcija crnogorske javnosti i usvajanja Deklaracije o zaštiti rijeke Tare.

- Potom vlasti susjedne države, preduzimaju određene aktivnosti na novom projektu HE Buk Bijela sa nižom kotom maksimalnog uspora koja bi dosezala do granice sa Crnom Gorom. Što se tiče kanjona rijeke Tare, radi se o jedinstvenom, zaštićenom kanjonskom nacionalnom parku, koji nije samo pod formalnom zaštitom Uneska, već se nalazi i pod najbrižljivijom lupom svjetske javnosti, posebno vrlo aktivnih ekoloških organizacija. Na 45. sjednici Odbora za svjetsku baštinu Uneska usvojena je odluka, kojom se BiH obavezuje da procijeni potencijalni uticaj projekta HE Buk Bijela na visoke prirodne vrijednosti Durmitora i na rijeku Taru, i to kroz ažuriranu procjenu uticaja na životnu sredinu u bliskoj konsultaciji sa državom Crnom Gorom - kazao je Hrvačević.

On navodi da se sliv Drine i korišćenje vodnih potencijala moraju posmatrati kroz integralno upravljanje, odnosno da je jedini ispravan put da se čitavo područje tretira kao jedinstvena cjelina, kako bi se obezbijedili maksimalni efekti višenamjenskog korišćenja voda što je u skladu sa ciljevima Okvirne direktive EU o vodama.

Pravna savjetnica u udruženju Aarhus centar u BiH Nina Kreševljaković, koja se bavi zaštitom prava građana iz međunarodne Aarhurske konvencije - učešće javnosti u donošenju odluka i pravu na pravnu zaštitu u pitanjima koja se tiču životne sredine, kazala je Vijestima da očekuju da se spor u vezi sa Buk Bijelom riješi u skladu sa međunarodnim konvencijama koje su obavezne za obje države.

- U junu 2020. smo zvanično podnijeli informacije Komitetu za sprovođenje Espoo konvencije koja se odnosi na prekograničnu procjenu uticaja projekata na životnu sredinu. Prema Espoo konvenciji, nevladine organizacije mogu samo da podnesu informacije Komitetu, dok samo države članice mogu da pošalju zvaničnu žalbu, što je u ovom slučaju Crna Gora i učinila. Razlozi iz podnijetih informacija su se odnosili na činjenice da Crna Gora nije bila pravilno uključena u postupak prekogranične procjene uticaja prilikom izdavanja ekološke dozvole tokom 2011. i 2013. godine, kao i prilikom obnavljanja dozvole 2019. godine - kazala je Kreševljaković.

Ona navodi da je urađena nepravilna procjena mogućih negativnih uticaja planiranih hidroenergetskih projekata na Crnu Goru te mogući uticaj na Uneskom zaštićeno područje Tare i na zaštićenu ribu mladicu.

Kazala je i da Crna Gora nije bila obaviještena o planiranim projektima tokom 2012. i 2019, kao i da postupak prekogranične procjene utjecaja na životnu sredinu nije sproveden u skladu sa Konvencijom.

- U decembru 2023. godine Komitet je donio nacrt odluke kojom je utvrdio da je BiH prekršila odredbe Espoo konvencije i pozvala je da sprovede ponovni postupak procjene prekograničnog uticaja na životnu sredinu, kojom bi uključila i Crnu Goru, ali i ostale države na koje bi projekat mogao da ima uticaj. Objavljivanje zvanične odluke se očekuje uskoro - kazala je Kreševljaković.