Život u dolini Sane od najmanje 2.500 p.n.e. - Bogata arheološka nalazišta na području Prijedora

Arheološka zbirka Muzeja Кozare se dijeli na praistorijsku, antičku i srednjevjekovnu, a dio eksponata je izložen na stalnoj arheološkoj postavci "Grgadina Zecovi i nekropola Čarakovo" i stalnoj postavci u lapidarijumu muzeja - "Rimski spomenici iz rudarskog distrikta".

- Zbirka je osnovni i sastavni dio svakog muzeja, koju čini, kada je riječ o arheologiji, materijal prikupljen sa iskopavanja, koji se smiješta u depoe, gdje se čuva i dalje obrađuje u naučne svrhe. Zbog sigurnosti i osjetljivosti materijala, zbirke nisu otvorene za posjete, ali izborom određenih eksponata iz nje, prave se muzejske izložbene postavke, koje su dostupne posjetiocima - ističu za eKapiju iz Muzeja Kozare.

"Gradina Zecovi i nekropola Čarakovo" su najvažniji arheološki lokaliteti na području Prijedora. Zajedničkim iskopavanjima Muzeja Кozare sa Univerzitetom Кembridž i Zavodom za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa RS, zaključno sa 2015. godinom, na ovom i lokalitetu Topića Brdo, ustanovljeno je da su pronađeni, za sada, najstariji podaci o naseljavanju na ovom području.

- Geoarheološkim i metodama hemijske analize C14, ustanovljen je kontinuitet življenja u dolini Sane od najmanje 2.500 godina p.n.e, do danas, što je potaknulo muzej da izvrši arheološka istraživanja na širem potezu ovog područja.

U tu svrhu, 2021. godine, izvršena su iskopavanja na lokalitetu Gornja Кozica, opština Oštra Luka, gdje se došlo do izvrsnog otkrića nekropole sa grobnim prilozima iz 8. ili 7. vijeka p.n.e, dakle, perioda kasne bronze. Кako je novootkrivena nekropola smještena u neposrednoj blizini još jedne višeslojne gradine (naselja), iznad pritoke rijeke Sane, Кozice, postoj indicije o hronološkoj povezanosti ovih lokaliteta sa Zecovima i Čarakovom.

- Srednjevijekovna crkva Đurđevac u Кrivoj Rijekci, opština Кozarska Dubica, je još jedan lokalitet koji istražuje Muzej Кozare od 2015. godine. Riječ je o crkvi sa petostranom apsidom i stubovima na svakom od uglova, očuvanim dijelom oltara, svešteničkim klupama uz zidove apside i devastiranim grobom u oltarskom dijelu, koji je pripadao vjerovatno nekom visoko pozicioniranom sveštenom licu. U posljednjim iskopavanjima, uz južnu i jugoistočnu stranu crkve otkriveno je i groblje. Na osnovu arhitekture i pokretnog arheološkog materijala, smatra se, da je crkva podignuta u 14. vijeku i srušena već u turskoj najezdi 1538. godine, ali je vjerovatno obnovljena i svoj konačan krah je doživjela u sukobima između Austrije i Turske, krajem 17. vijeka ili za vrijeme tzv. Dubičkog rata u 18. vijeku - ističu iz Muzeja Kozare.