U planu revitalizacija Vrbaškog grada - Idejnim rešenjem predviđen etno restoran i istorijski muzej (FOTO)

Arheološko nalazište Vrbaški grad kod Gornjih Podgradaca moglo bi u skorije vrijeme da bude revitalizovano, a na ovoj lokaciji predviđen je etno restoran sa lokalnim, tradicionalnim jelima i istorijski muzej sa stalnom postavkom artifekata pronađenih na ovom lokalitetu, kao i na okolnim kojima je područje Gradiške veoma bogato.

Naime, cilj Idejnog rješenja ogo lokaliteta, a koje je uradio nekadašnji student Arhitektonsko-građevinsko-geodetskog fakuteta u Banjaluci Aleksandar Vulić, jeste stvaranje savremenog ambijenta u srednjovijekovnom gradu uz implementaciju novih sadržaja radi razvoja arheološkog lokaliteta.

- Cilj ovog rada jeste istraživanje, revitalizacija i oživljavanje jednog nijemog svjedoka vremena, a to je skroz zaboravljeni i napušteni srednjovijekovni Vrbaški grad u selu Gornji Podgradci, poznatiji u narodu još kao Grad Vrbaška, Marijin grad, Grad Marije Terezije - istakao je za eKapiju Vulić.

Kako dodaje, veliki problem za kulturno-istorijsko nasljeđe predstavlja nemar i nezainteresovanost stanovništva za fizičke dokaze istorije područja na kojima i sami žive, te usljed tog nemara nanose spomenicima kulture nepovratna oštećenja, kao što su odnošenje materijala sa lokaliteta za izgradnju lokalnih objekata, nekontrolisana prekopavanja arheoloških lokaliteta u potrazi za dragocijenim metalima i mnogi drugi problemi sa kojima se susreću u praksi.

- Upravo navedeni problemi naveli su me da se ozbiljnije pozabavim ovom temom kako bih pokušao podići svijest stanoviništva o zajedničko kulturno-istorijskom nasljeđu. Odabrao sam arheološke lokalitete Marijin grad i Crkvište iz istog razloga što se pored slabe istraženosti lokaliteta za njih gotovo i ne zna u široj javnosti, osim pojednih stručnjaka iz ove oblasti, a pomenuti Marijin grad je ogroman fizički dokaz srednjovijekovnog fortifikacionog graditeljstva u BiH - kaže Vulić.

Da bi se stvorila dobra percepcija o važnosti ovog grada, smatra da je neophodno da se prvenstveno detaljno analiziraju istorijske činjenice posmatranog područja. Kako kaže, to će se postići analizom istorije Gradiške i njene šire okoline koja zahvata sjeveroistočno potkozarje, a samim tim i Vrbaški grad.

- Detaljnije ćemo se baviti istorijskim periodima od praistorije i prvobitnih ljudskih zajednica pa sve do kasnog srednjeg vijeka, odnosno do dolaska Turaka na ovo područje 1530-ih godina kada je grad porušen i više nikada nije bio obnavljan. Potom detaljne analize urbanističkog konteksta u kome se nalazi grad i njegovo neposredno okruženje. Sve pomenute analize biće pretočene u konkretan projekat revitalizacije i oživljavanja lokaliteta, koji će rezultirati njegovom samoodrživošću, a sve sa ciljem očuvanja istorije, a ujedno i stvaranja savremenog ambijenta i njegovo unapređenje kroz budućnost.

Vulić nam objašnjava da je potrebno nekropolu arheološki otkopati do dubine od oko 50 cm i konzervisati, a oko nekropole će biti postavljen zid koji će pratiti konture arheološkog iskopa kako se okolna zemlja ne bi urušavala.

- Crkvu je potrebno otkopati do dubine od 100 cm, odnosno do temelja. Potom crkvu konzervisati i djelimično rekonstruisati stare zidove do izgleda koji su imali 1935. godine prema fotografijama koje postoje i koje potvrđuju tadašnji izgled.

Što se tiče stepeništa do Vrbaškog grada, kaže da će monotono prava putanja stepeništa koje vodi do starog grada, biti razbijena smicanjem podesta kao i stepeništa kraka, jednog u odnosu na drugi.

- Stepenice su materijalizovane u kamen kako bi se uklopile sa starim zidom, ali što je najvažnije, da bi se razbila monotonija penjanja budući da je do starog grada potrebno savladati visinsku razliku od oko 90 metara. Na određenim podestima predviđene su klupe za odmor, materijalizovane u kamenu, sjedišta od drveta. Najvažnije je pomenuti da su ove klupe okrenute ka sjeveru, a to znači da posjetioci koji se tu odmaraju imaju izvaredan pogled prema dolini Vrbaške, pa sve do rijeke Save i duboko u Slavoniju.

Vulić ističe da je potrebno ostvariti simbiozu između stare i nove strukture, a to je, kako kaže, postigao upotrebom savremenih materijala - beton, čelik, staklo... u kombinaciji sa tradicionalnim - kamen, drvo...

- Uzimajući u obzir da je sačuvan samo manji dio izvornog izgleda grada, pokušao sam da naglasim stare, najbolje sačuvane, dijelove zidina. Recimo, fasada novoprojektovanog restorana koja ide paralelno sa starim zidom, biće materijalizovana minimalistički sa vertikalno postavljenim drvenim elementima, kako bi se što više akcentovala fasada starog zida u odnosu na novi. Krov restorana je travnata površina kako bi se što manje isticao u odnosu na stari sačuvani ambijent i okolnu prirodu.

Predviđeno je da restoran bude sa etno menijem, odnosno restoran u kojem bi se služila lokalna, tradicionalna jela, kako bi se osjetio duh starih vremena u savremenom okruženju.

- Postojeću kamenu donžon kulu potrebno je najprije detaljno arheološki istražiti, a zatim konzervirati, potom bi se pristupilo rekonstrukciji metodom kontrasta staro-novo upotrebom čelika, drveta i stakla. Na taj način bi se jasno uočavale konture stare kule sa njenom pretpostavljenom visinom. U takav cilindričan objekat bio bi smješten istorijski muzej sa stalnom postavkom artifekata pronađenih na ova dva arheološka lokaliteta, kao i na okolnim lokalitetima, kojih imamo u velikom broju - kaže Vulić.

Ovaj grad se prvi put spominje 1293. godine kao Vrbaški grad ili Castrum Orbaszka i bilo je sjedište tadašnje župe Vrbas. U narodu ga zovu Grad Marije Terezije, po austrougarskoj kraljici Mariji Tereziji, i imao je veoma burnu istoriju u periodu dugom više od 300 godina postojanja.

Ostaci ovog grada se nalaze 3 km južno od urbanog dijela Gornjih Podgradaca na lijevoj obali rijeke Vrbaške, na strmom uzvišenju Pavetnjak na 285 m nadmorske visine. Ispod grada je pronađena i srednjovjekovna crkva sa polukružnom aspidom i kontraforima, koja se po predanju dovodi u vezu sa Sv. Đorđem. Pod gradom se razvijalo i predgrađe kao naselje, pa se smatra da su tako nastali i dobili svoj današnji naziv Podgradci, koji se prvi put pominju 1334. godine i predstavljaju danas najveće naselje u ovom kraju.