Preventivne mere važne u borbi protiv neizlečive bolesti koju izaziva virus šarka šljive

Šljive često oboljevaju od različitih bolesti. Virus šarka šljive, koji prouzrokuje virus Plum pox potyvirus (PPV), jedan je od najrasprostranjenijih virusa voćaka i ubraja se u deset najštetnijih virusa koji izazivaju bolesti biljaka.

Šarka je najpoznatija i najopasnija virusna bolest šljive koja izaziva ogromne ekonomske štete pa se postavlja pitanje i samog opstanka šljivarske proizvodnje, s obzirom na to da je ova proizvodnja ograničena, jer nisu stvorene potpuno otporne, visokorodne i komercijalno prihvatljive sorte šljive kvalitetnih plodova, navodi stručnjak Dragan Bejatović iz PSSRS.

Dodaje da ova bolest napada oko 24 vrste iz roda Prunus. Pored šljive, domaćini ovog virusa su kajsija, breskva, nektarina, džanarika, japanska šljiva i trnjina. Od nedavno, prisutnost virusa zabeležena je i na trešnji, višnji i bademu. Napada i brojne korovske biljke.

Virus zaražava sve delove biljke uz pojavu karakterističnih simptoma na listovima, cvetovima, plodovima i košticama. Pojava simptoma zavisi od spoljašnjih uslova kao što su temperatura, način i intenzitet gajenja voća. Oni variraju u zavisnosti od vrste i sorte, starosti biljke, soja virusa i često se mogu zapaziti samo na nekim delovima biljaka.

- Ono što otežava kontrolu i eliminaciju zaraženih biljaka je činjenica da zaraza virusom šarke može da bude bez vidljivih simptoma kod pojedinih biljaka domaćina. Takođe, osetljive biljke domaćini ne pokazuju simptome u latentnom periodu (od momenta zaraze do ispoljavanja vidljivih simptoma). Po literaturnim podacima, ovaj period može da traje i do tri godine i zato se ne može reći da li je biljka zaražena ili ne - ističe Bejatović i dodaje da po ostvarivanju početne infekcije, virus se u početku sporo množi i širi u zaraženom stablu.

Vremenom, koje može biti i do nekoliko godina, virus može da se proširi na celu biljku izazivajući sistemičnu infekciju.

Naglašava da se prvi vidljivi simptomi bolesti javljaju u proleće, to jest, na razvijenom lišću. Listovi se prepoznaju po posvetljenim nervima u vidu mozaičnog šarenila lociranog između nerava lista, zaostalim porastom, kovrdžavim oblikom. Javljaju se i pege prstenastog oblika sa hlorotičnim oreolom i zelenim unutrašnjim delom. Ovakve pege se, kaže, smatraju vrlo karakterističnim za šarku, a broj pega na listu je različit. Javljaju se na manjem broju grana, čak mogu da se jave samo na nekim listovima jednog izdanka.

- Cvetovi zaraženi virusom šarka šljive su bezbojni dok su krunični listići sa tamno-roze prugama. Mogu da budu zahvaćeni svi cvetovi na biljci ili, kako je češći slučaj, samo one na manjem broju grana. Na plodovima se javljaju karakteristične polukružne i prstenaste pege, zatvoreno plave boje različitih dimenzija. Simptomi se javljaju obično pre sazrevanja da bi kasnije postali sve uočljiviji. Kod nekih sorti ispod pega se pojavljuju udubljenja, pliće i dublje brazde različitog oblika i boje", objašnjava ovaj stručnjak i dodaje da ispod naboranih površina, meso ploda ima zagasito žutu boju, a na koštici mogu da se jave tamne prstenaste pege.

Zaraženi plodovi su, navodi dalje Bejatović, neukusni, neprijatne arome i žilavi. Ranije sazrevaju i opadaju. Na nektarini i breskvi se javljaju i deformacije na plodu u vidu izbočina crvenkaste boje.

Promene na plodovima dovode do njihovog propadanja i opadanja. Zaraženi plodovi gube tržišnu i upotrebnu vrednost. Najosetljivija sorta je požegača, manje osetljive su stenlej i čačanske sorte (čačanska rana, čačanska lepotica i čačanska rodna).

Virus se širi sadnim materijalom, vegetativnim razmnožavanjem zaraženih biljaka-kalemljenjem i insektima, prvenstveno lisnim vašima. Prenošenje na veće udaljenosti obavlja se preko zaraženog sadnog materijala (podloga i kalem pupoljaka uzetih sa bolesnih matičnih biljaka). Lisne vaši su odgovorne za širenje virusa na manjoj udaljenosti u oblastima koje su već zaražene i gde se nalaze žarišta infekcije.

Kako se biljni virusi ne mogu suzbiti hemijskim tretmanima, neophodno je primeniti preventivne mere, od kojih stručnjaci PSSRS preporučuju:

- karantinske mere kontrole unošenja virusa iz zemalja, regiona ili proizvodnih oblasti u kojima je virus prisutan;

- ozbiljan nadzor nad zdravljem bilja, praćenje prisustva virusa vizuelnim pregledima pojave simptoma i laboratorijskim testiranjem;

- proizvodnju i korišćenje bezvirusnog sadnog materijala;

- izbor lokacije i gajenje vrsta koje nisu domaćini virusa šarke po obodu proizvodnih zasada koje bi poslužile kao zaštitni pojas (jabuka, kruška, orah);

- suzbijanje vektora virusa šarka šljive (biljne vaši);

- gajenje otpornih ili tolerantnih sorti;

- uništavanje zaraženih stabala kako bi se sprečilo dalje širenje.