Potrebno aktuelizovati pitanje korišćenja akumulacije Bilećkog jezera - Ako izostane dogovor, postoje arbitraža i sud

Crna Gora nesumnjivo polaže pravo na korišćenje voda Bilećkog jezera, saopštili su iz Ministarstva energetike i rudarstva i dodali da se to pitanje mora aktuelizovati, kako bi se riješilo na najefikasniji način, u skladu sa međunarodnim pravom i praksom.

Oni smatraju da je krajnje vrijeme da Crna Gora valorizuje taj svoj potencijal, čime bi ostvarila evidentan energetski, vodoprivredni i opšti ekonomski razvoj, a sve u skladu sa legislativom EU, piše Pobjeda.

- Evidentno je da Crna Gora ima značajan udio u hidroenergetskom potencijalu hidrosistema HS Trebišnjica, ali da ga nije koristila decenijama i krajnje je vrijeme da ga valorizuje. Postoji mogućnost djelovanja u pravcu organizovanja međunarodne arbitraže za rješavanje tog spornog pitanja, ali treba imati u vidu da bi sudski proces pred Međunarodnim sudom mogao biti izuzetno skup i dugotrajan - rekli su Pobjedi iz Ministarstva energetike i rudarstva.

Oni su dodali da im je namjera da postignu trojni sporazum između Bosne i Hercegovine (BiH), odnosno Republike Srpske, Hrvatske i Crne Gore o podjeli i korišćenju hidroenergetskog potencijala Trebišnjice, tako da svaka država dobije ono što joj po međunarodnom pravu pripada.

Iz tog Vladinog resora su kazali da je riječ o izuzetno komplikovanom procesu koji se nažalost, nije riješio više od pola vijeka. Oni su naveli da je crnogorska vlada od 2003. godine preduzimala niz aktivnosti u cilju postizanja dogovora sa BiH, odnosno njenim entitetom Republikom Srpskom po pitanju podjele hidroenergetskog potencijala Bilećkog jezera, međutim dogovor nije postignut.

- To je pitanje koje se tiče tri države i ne odnosi se samo na pravičnu raspodjelu hidropotencijala jezera, nego i na ono što nam je pripadalo u prethodnom periodu. BiH, kao i Hrvatskoj odgovara status quo, jer na taj način nesmetano koriste potencijal, proizvode električnu energiju, a da nemaju nikakvih obaveza prema Crnoj Gori - objasnili su iz Ministarstva.

Oni su dodali da se zbog toga mora ići u tri međusobno povezana pravca, koji zahtijevaju uključivanje tri države, više institucija, različitih resora i lokalne uprave, a najnepoželjniji scenario je Međunarodni sud.

Iz Ministarstva su saopštili da je prvi pravac postupak za utvrđivanje prava Crne Gore u valorizaciji bilećke akumulacije i hidropotencijala Trebišnjice.

- Rješavanje pravične raspodjele hidroenergetskog potencijala hidrosistema Trebišnjica, koji u cjelosti koriste druge države, je veoma važno pitanje za Crnu Goru, koja nesumnjivo polaže pravo na korišćenje voda Bilećkog jezera, po svim domaćim i međunarodnim propisima i zakonima koji uređuju ovu materiju - rekli su iz Ministarstva.

Iz Ministarstva su dodali da je drugi pravac pitanje naknade za korišćenje voda Bilećkog jezera.

- Poznato je da Crna Gora do danas nije dobila naknadu ni za jedan kilovat sat električne energije koji se dobija korišćenjem voda Bilećkog jezera, iako su crnogorske vlasti nekoliko puta pokretale to pitanje. Nećemo reći ništa novo ako kažemo da vlasti Hrvatske i BiH gdje se, na teritoriji Republike Srpske većinom nalazi Bilećko jezero, nijesu bile kooperativne - naveli su iz Ministarstva.

Oni su podsjetili da Bilećko jezero od 1968. godine snabdijeva električnom energijom BiH i Hrvatsku, kroz hidroenergetski sistem Trebišnjica, odnosno hidroelektrane Trebinje 1, Trebinje 2, Dubrovnik 1 i Čapljina, a da Crna Gora, iako oko 40% vodotoka dolazi iz nje, a oko petina površine jezera je na njenoj teritoriji, nije dobila naknadu ni za jedan kilovat sati električne energije iz tog sistema.

- To je međudržavni problem koji se odnosi na tri nezavisne države - BiH, Hrvatsku i Crnu Goru. Osim sporazumnog rješavanja ove problematike, naravno postoji i arbitraža, ali za to je potrebno da se sve tri strane usaglase ko će da bude taj koji će da arbitrira i da sve tri strane prihvate presudu arbitraže. Postoji i međunarodni sud kao krajnja instance - poručili su iz Ministarstva.

Iz Ministarstva su rekli da su prethodne vlade pokušavale da riješe ovo pitanje različitim inicijativama. Posljednja je iz marta 2022. godine kada je Vlada donijela zaključak kojim je zaduženo tadašnje Ministarstvo kapitalnih investicija da formira ekspertski tim.

- Rezultati po ovom osnovu nijesu ostvareni, budući da nije zaživio rad ovog tima. Stav ove Vlade je da se pitanje mora aktuelizovati kako bi se strateški značajno pitanje valorizacije voda sa aspekta razvoja energetskog potencijala riješilo na najefikasniji i najefektivniji mogući način, u skladu sa međunarodnim pravom i praksom u ovim slučajevima - rekli su iz Ministarstva.

Oni su podsjetili da je sistem hidroelektrana na Trebišnjici, kao ozbiljan jugoslovenski projekat, počeo da se realizuje 1952. godine.

- Evidentno je i neosporno da Crna Gora ima značajan udio u hidroenergetskom potencijalu hidrosistema HS Trebišnjica, ali da ga nije koristila do sada. Krajnje je vrijeme da Crna Gora valorizuje ovaj svoj potencijal jer bi sa tim ostvarila evidentan energetski, vodoprivredni i opšti ekonomski razvoj, a sve u skladu sa legislativom EU, odnosno EU Okvirnom direktivom o vodama i Konvencijom o zaštiti i korišćenju prekograničnih vodotokova i međunarodnih jezera (Helsinška konvencija) - saopštili su iz Ministarstva.

Oni su dodali da, prema ugovoru o korišćenju voda iz Bilećkog jezera, koji obuhvata raspodjelu hidroenergetskog potencijala HES Trebišnjica, a koji je potpisan između socijalističkih republika BiH, Hrvatske i Crne Gore 1971. godine, Crna Gora se pominje samo u dijelu naknade za potopljeno zemljište, dok su ostale dvije republike potencijal podijelile u odnosu 78 prema 22 odsto u korist BiH.

- Značajan debalans u podjeli potencijala je dijelom uzrokovan i činjenicom da se Bilećko jezero najvećim dijelom nalazi na teritoriji BiH. Bilećko jezero je potopilo značajan dio teritorije Crne Gore, a takođe Crnoj Gori pripada i značajan dio njegovog slivnog područja. Od početka eksploatacije sistema hidroelektrana na Trebišnjici, Crna Gora nije imala učešća u raspodjeli električne energije. Do 1992. godine BiH je plaćala Crnoj Gori doprinos za potopljeno zemljište - kazali su iz Ministarstva.

Oni su naveli da je prostornim planom Crne Gore i Strategijom razvoja energetike do 2030. godine, predviđen projekat valorizovanja hidroenergetskog potencijala Bilećkog jezera izgradnjom hidroenergetskog postrojenja HE Boka, sa mašinskom zgradom u blizini Risna.

- Međutim, za projekat elektrane kao HE Boka ne postoji dokumentacija razrađena na zadovoljavajućem nivou. Za eventualnu realizaciju projekta HE Boka potrebno je prethodno postići međudržavni dogovor o korišćenju hidropotencijala, zatim intenzivirati analize i istražne radove, uraditi studije izvodljivosti sa ciljem osiguranja dovoljno kvalitetnih podloga za donošenje investicionih odluka za eventualnu gradnju HE Boka poslije 2030. godine - naveli su iz Ministarstva energetike.

Oni su kazali da se procjenjuje da je površina sliva Bilećkog jezera, koja pripada Crnoj Gori, oko 40%, dok je zapremina akumulacije koja pripada Crnoj Gori 24% od ukupne akumulacije. Taj podatak je rezultat Subsektorske studije, koju su za potrebe Vlade uradili eksperti Vlade i Univerziteta Crne Gore, a gdje je kriterijum "veličine zapreminskog udjela ukupnog vodnog potencijala sa teritorije Crne Gore" korektno primijenjen.

- Vodoprivredna osnova Crne Gore daje podatak o veličini slivnog područja Crne Gore prema Trebišnjici od 541 kilometar kvadratni, na kojem padne 936 hektometara kubnih godišnje vode, a sa kojeg u hidrosistem Trebišnjice otiče 755 idroetra kubna po godini vode, odnosno računa se sa dotokom sa crnogorske teritorije u iznosu od 24 metra kubna u sekundi - precizirali su iz Ministarstva energetike.