Program za suzbijanje neformalne ekonomije - Stop za sivo online izdavanje stanova i trgovinu

Građani više neće moći da izdaju smještaj bez registracije, biće zabranjene prodaje ili pružanje usluga po stanovima, kućama i društvenim mrežama, neće biti dozvoljeno reklamiranje djelatnosti i usluga ako nisu registrovane, uvešće se strože kazne za neizdavanje računa, neosiguranje radnika, neprijavljivanje prihoda i utaje dobiti, smanjiće se mogućnosti plaćanja usluga i proizvoda gotovinom.

Podaci od izdavaoca smještaja biće povezani sa registrom MUP-a o dolasku stranaca, kako ne bi bilo turista za koje nije plaćana taksa, PDV na usluge i druge dažbine. Poljoprivredne proizvode na pijacama i drugim mjestima moći će da prodaju samo registrovani proizvođači... Biće pojednostavljena legalizacija nelegalnih objekata, ali i zabrana upotrebe za nelegalizovanu imovinu.

To su samo neke od mjera koje država planira da uvede u naredne tri godine koje su predviđene u predlogu programa za suzbijanje neformalne ekonomije, kojeg je Ministarstvo finansija stavilo na javnu raspravu koja traje do 6. novembra.

1.789 različitih vrsta dažbina sada postoji u registrima nameta na državnom i opštinskom nivou. U programu se navodi da to opterećuje građane i privredu i utiče na rast sive ekonomije

Učešće sive ekonomije u bruto domaćem proizvodu (BDP) u protekle tri godine je smanjeno, ali je i dalje na visokom nivou, 20,6% BDP-a ili 1,19 mlrd EUR, zbog čega se predlaže niz mjera koje je potrebno sprovoditi u naredne tri godine kako bi se ovaj procenat smanjio, povećali državni prihodi i podstakla zdrava konkurencija u privredi.

Učešće neprijavljene dobiti preduzeća i preduzetnika u sivoj ekonomiji u 2022. godini procijenjeno je na 521 mil EUR, a neprijavljenih zarada fizičkih lica na 670 miliona eura.

Istraživanja urađena za potrebe ovog programa, kako je navedeno, ukazuju da su pojedini sektori privrede podložniji razvoju neformalne ekonomije od drugih i da se to naročito odnosi na turizam, trgovinu, saobraćaj, građevinarstvo, poljoprivredu, šumarstvo i drvopreradu.

- Sektor turizma, duži niz godina karakteriše postojanje velikog broja subjekata koji izdaju smještajne kapacitete, ali ih ne prijavljuju nadležnim institucijama. To dalje znači neplaćanje fiskalnih dažbina budući da neprijavljivanje turista znači neplaćanje boravišne takse koja predstavlja prihod opština i Turističke organizacije Crne Gore, poreza na dohodak fizičkih lica, kao i odgovarajućih prireza na porez na dohodak fizičkih lica. Na ovaj način su budžet države i opština zakinuti za desetine miliona eura u toku godine - navedeno je u dokumentu.

Kako je pojašnjeno neprijavljivanje gostiju u smještaju predstavlja krivično djelo utaje poreza i doprinosa.

- Ovo dodatno usložnjava globalni uticaj internet platformi za posredovanje u izdavanju smještajnih kapaciteta. Njih čine inostrane (Booking, Airbnb, itd), i domaće platforme (npr. stan na dan i sl.), koje su postale jedan od glavnih mehanizama putem kojih turisti rezervišu i plaćaju smještajne kapacitete u Crnoj Gori. Domaći izdavaoci smještaja koji nisu registrovani za obavljanje ove djelatnosti u skladu sa važećim propisima se sve više reklamiraju na ovim međunarodnim internet platformama. Broj izdavalaca koji svoje usluge reklamira putem internet platformi je mnogo veći od broja registrovanih izdavalaca smještaja u Centralnom turističkom registru - navedeno je u programu.

Drugi uzroci neformalne ekonomije u sektoru turizma je neprijavljivanje sezonskih radnika (domaćih i stranih), ne prijavljeno pružanje usluga ili neizdavanje računa za usluge turističkih agencija, vodiča, izdavanja plažnog mobilijara, ski opreme, usluga raftinga, izleta,...

U oblasti trgovine, usluge posredovanja i zanatstva, sivu ekonomiju karakteriše neprijavljivanja djelatnosti, rad na crno i neizdavanje računa.

To je prisutno kod posredovanja u prometu i zakupu nepokretnosti, trgovine preko interneta, prometa duvanskih proizvoda, vanpijačne prodaje, neovlašćene prodaja roba i usluga u stambenim objektima i obavljanja zanatskih usluga (moleri, vodoinstalateri, električari, parketari, frizeri, kozmetičari,..), dostave hrane, trgovine i usluga reklamiranih preko društvenih mreža,...

- Kupci ne dobijaju račun za kupljenu robu ili izvršenu uslugu, nemaju garanciju da je roba zdravstveno ili tehnički ispravna, niti imaju pravo na reklamaciju. Na ovaj način, firme koje rade "na crno" nanose štetu, ne samo građanima i državi već i svim kompanijama koje posluju u skladu sa zakonom i uredno izmiruju poreske obaveze - navedeno je u dokumentu.

U oblasti saobraćaja, kako se navodi, i dalje je prisutan nelegalni prevoz putnika i siva ekonomija, što otežava poslovanje legalnim.

Siva ekonomija u građevinarstvu se ogleda u izgradnji nelegalnih objekata, neprijavljivanju radnika i prihoda.

- Podsticaj za legalizaciju nelegalnih objekata nijesu dovoljni, budući da shodno postojećoj zakonskoj regulativi, procedure nijesu jednostavne, a troškovi legalizacije su visoki, dok rokovi za legalizaciju nijesu dovoljno dugi - piše u programu.

Mjere za suzbijanje sive ekonomije, prema predloženom akcionom planu, počinju naredne godine, a biće stimulativnih kako bi prekršioce dobrovoljno uveli u legalne tokove ali i uvođenja strožijih kaznenih odredbi.

Predloženo je da odmah počne sa izmjenama zakona kojim bi se smanjio broj fiskalitnih (porezi) i parafiskalnih dažbina (naknade, takse,...), naročito za mlade preduzetnike i početnike u biznisu i pojednostavljenje poreske administracije uz dalje usklađivanje sa pravnom tekovinom EU.

Sada u Crnoj Gori postoji 1.789 registrovanih nameta na državnom i opštinskom nivou, što kako smatraju opterećuje građane i privredu i utiče na rast sive ekonomije.

U prvom kvartalu naredne godine počinje proces smanjenja administrativnih i poslovnih barijera kroz proces digitalizacije, dok bi do 2025. godine bila uspostavljena potpuna elektronska registracija preduzeća.

Za drugi kvartal naredne godine predviđa se unapređenje legislative i procedura za registraciju privrednih subjekata, kao i promocija programa podrške razvoju konkurentnosti, kroz dobijanje subvencija, kako bi se stimulisali neregistrovani subjekti da registruju biznis i prijave se za subvencije.

Za narednu godinu predviđaju se i podsticajne mjere za registraciju smještaja, ali i kaznene za neregistrovane. Planirana je izrada centralnog turističkog registra za registraciju gostiju kod izdavaoca privatnog smještaja i uvezivanje sa sistemom MUP-a, radi dobijanja podataka o broju turista u realnom vremenu.

Jedna od mjera je sprječavanje oglašavanja i reklamiranja neregistrovane ili nelicencirane turističke i ugostiteljske djelatnosti, suzbijanje rada nelicenciranih turističkih vodiča,...

Predviđaju se podsticajne mjere za registracije poljoprivrednih proizvođača, kao i veće kontrole i kazne za nelegalnu sječu šuma i korišćenje pijeska iz korita rijeka.

Planira se donošenje akta kojim bi se sprečila knjiženja podnijetih faktura sa niskim cijenama, kako bi se spriječile zloupotrebe PDV kredita, povećanje iznosa kazni za nefiskalizovane radnje i neizdavanje računa, kao i izmjena zakona koje bi omogućile pregled stambenog ili drugog prostora u privatnom posjedu, u slučaju kada postoje indicije da se obavlja privredna aktivnost bez odobrenja.

Najavljuju se subvencije i olakšice za legalizaciju nelegalnih objekata, ali istovremeno i zabrane upotrebe objekta ako nije upisan u list nepokretnosti.

Predviđaju se i podsticajne mjere za legalizaciju nelegalni prevoznika i uvođenje platnih terminala za parking servise, taksiste i slične djelatnosti, kako bi se smanjila upotreba gotovine.

Najavljena je izmjena pravnog okvira radi sprječavanja upotrebe gotovine u plaćanjima od preduzeća sa blokiranim računima, kao i pojednostavljenje procedura registracija kod poreskog organa i sezonske radne snage.

Očekuje se i uspostavljanje online aplikacije "Uplaćuje li vaš poslodavac doprinose?" i servisa online provjere obrasca M4, na osnovu kojeg zaposleni može utvrditi koliko poslodavac za njega uplaćuje doprinos za penzijsko osiguranje i kolika mu može biti penzija.

Planira se i uvođenje elektronskog plaćanja svih fiskaliteta i parafiskaliteta na državnom i lokalnom nivou korišćenjem e-commerce servisa, aplikacija poslovnih banaka ili POS terminala bez odlaska u banku ili postu i podnošenja dokaza o uplati.

Za kraj naredne godine predviđen je početak rada IT softvera u oblasti kontrola online trgovine putem društvenih mreža.

U poljoprivredi sivu ekonomiju čine neregistrovana domaćinstva koja neformalnim kanalima prodaju svoje proizvode i stvaraju nelojalnu konkurenciju registrovanim i provjerenim proizvođačima.

Kod šumarstva i drvoprerade veliki problem su nelegalne sječe, zbog čega se predlaže promjena načina izdavanja koncesija.

- Sistem koncesija, odnosno prodaje drveta u dubećem stanju koji se trenutno primjenjuje, proizvodi za posljedicu da korisnici šuma drvo kupuju u šumi, uz plaćanje odgovarajuće naknade, koja je budžetski prihod. Jedan od većih izazova se ogleda u obračunu PDV-a, u postupku prometa drvnih sortimenata koji se ne prerađuju u sopstvenim kapacitetima za preradu, kako je to predviđeno ugovorima o korišćenju. To uzrokuje da se PDV u tom slučaju najčešće "gubi" u prometu. Takođe, postoji i pojava da se vrijednost drveta umanjuje u odnosu na stvarno stanje u situaciji u kojoj privredna društva vrše preradu drvne sirovine u vidu rezane građe iz crnogorskih šuma, što za posljedicu ima umanjenje PDV-a - navedeno je u programu.